آزار و اذیت زنان در وسایل نقلیه عمومی(انتشار یافته در شماره اول-بهمن94)

معصومه محمدی

امروزه با توجه به وضعیت ترافیکی و شلوغی شهرها استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی امری اجتناب ناپذیر است، زنان بخاطر تغییر سبک زندگی و شاغل بودن، یکی از پر طرفدارترین افراد برای استفاده از این وسایل به شمار می روند.

علاوه برمشکلاتی مانند شلوغی ومتراکم بودن این وسایل، زنان  با مشکل دیگری  تحت عنوان «آزار و اذیت جنسی و کلامی» نیزروبرو هستند. 

این آزار اذیت می تواند با عناوین و شکل‌های متفاوتی بروز کند، حتی گاهی بخاطر نگاه‌های بیجا و به کار بردن الفاظ رکیک ، زنان  در معرض تعرض جسمی و کلامی در وسایل نقلیه و مکانهای عمومی قرار می‌گیرند.

پرداخت کرایه دو نفربه جای یک نفر، منتظر ماندن برای اتوبوس‌های خلوت‌تر، استفاده از واگن‌های ابتدا وانتهای قطارمترو از جمله راهکارهایی است که برخی از زنان برای محافظت از خود به آن متوسل می شوند.

ولی این راهکارها  با توجه به شرایط کنونی قطعا جوابگو نیست، چرا که دیر نرسیدن به سرکار، جا نماندن از وقت دندانپزشکی وهزاران دلیل دیگر، مانع از منتظر ماندن برای تاکسی که صندلی جلویی آن خالی باشد، است.

با توجه به اسلامی بودن کشورما تمهیدات خاصی برای استفاده زنان  از این وسایل اندیشیده شده است، ولی این تمهیدات به تنهایی جوابگو نیست!

100درصد زنان  فرانسه آزار و اذیت جنسی در وسایل نقلیه را  تجربه کرده اند

این مشکل مختص به کشورما نبوده و می توان گفت تمامی کشورهای دنیا متاثر از مشکلات مکان‌های عمومی برای زنان هستند.

متن زیرقسمتی از  نوشته «تنوی میسرا» است که در 20 آوریل 2015 در «سیتی لب» منتشر شد:در نظرسنجی که در فرانسه انجام شده، 100 درصد زنان گفته اند که تجربه آزار و اذیت جنسی در وسایل نقلیه عمومی داشته اند.  

آزادی رفت و آمد برای زنان در حاشیه شهرها همواره با هشدارها و نگرانیهایی همراه بوده است. هر بار که زنان خانه را ترک می کنند مجبور به انجام محاسبات گوناگون و پیچیده برای رهایی یا کاهش آزار و اذیت جنسی موجود در جامعه هستند. در اینجا تنها چند سوال را که زنان قبل از خروج از خانه همیشه و چند بار از خود می پرسند را آورده ام:

- آیا برای محافظت از خودم در برابر آزارهای جنسی مثل سوت زدن مردها و متلک گفتن و... بهتر است با مترو برم یا اتوبوس؟!

- چه ساعتی از خونه بیام بیرون که تو ایستگاه اتوبوس یا مترو تنها نباشم؟!

- صندلی عقب تاکسی امن تر است یا صندلی جلو؟!

بررسی های من نشان داده که فرقی نمی کند یک زن ساکن کدام شهر باشد: دهلی نو (که اخیرا تجاوز جنسی در وسیله نقلیه به خبرهای داغ در سطح بین المللی تبدیل شد)، یا نیویورک و لندن؛ در واقع آزار و اذیت جنسی در حمل و نقل عمومی یک مشکل جهانی است به طوری که آنقدر همه گیر است که مثل سر و صدای ساخت و ساز یا بوهای نامطبوع به بخشی جدایی ناپذیر از زندگی روزمره شهری تبدیل شده است، بنابراین اغلب به چشم نمی آید و آن را به عنوان مسئله ای عادی تحمل می‌کنیم.

در آخرین گزارشی که به «معاون وزیر فرانسه در امور حقوق زنان» ارائه شده شواهد غم انگیز بیشتری از آزار و اذیت جنسی در وسایل حمل و نقل عمومی گزارش شده است. در این بررسی که با پرسش از 600 زن تهیه شده همه آنها تأیید کرده اند که حداقل یکبار در زندگی شان در وسایل حمل ونقل عمومی مورد آزار جنسی قرار گرفتند.

کشورهای امریکای لاتین بالاترین آمار آزار و اذیت زنان را به نام خود ثبت کرده اند

در تحقیقاتی که موسسه رویترز در پانزده پایتخت پرجمعیت جهان انجام داده و بی بی سی در خرداد سال جاری(11 ژوئن 2015 ) آن را  منتشر کرد، زنان در کشورهای آمریکای لاتین بیش از نقاط مختلف دنیا در معرض تعرض جسمی و کلامی در وسایل نقلیه عمومی قرار می‌گیرند.

یک گزارش بی‌بی‌سی پشتو هم نشان می‌دهد برخی زنان در افغانستان برای اینکه از آزار و اذیت جسمی در امان باشند، مجبور به نشستن در صندلی جلو تاکسی‌ها و پرداخت کرایه دو نفر به جای یک نفر هستند.

بی آر تی های همیشه شلوغ،  مامنی امن برای سو استفاده برخی از آقایان 

مترو و اتوبوس از پر تردد ترین وسایل حمل ونقل عمومی به شمار می روند، سامانه اتوبوس تندرو که با نام بی‌آرتی شناخته می‌شود، نخستین سامانه اتوبوس از این دست درکشور است که در مرداد ماه سال ۱۳۸۶  با اهداف گوناگونی از جمله سرعت گرفتن رفت و ‌آمدها ، کاهش ترافیک و... راه‌اندازی گردیده و سپس به تدریج کامل شد.

در اینکه این وسایل تا چه اندازه در عملی کردن این اهداف  موفق بوده اند بحثی نیست،  اما  اینکه برای آسایش و امنیت زنان چه تمهیداتی در نظر گرفته  شده است جای سوال  دارد!

به همین منظور سری زدیم به اماکن عمومی پر تردد زنان در ایستگاه های مترو ،  اتوبوس و تاکسی ؛

ساعت 8 صبح  میدان ولیعصر (عج) یکی  از ایستگاههای همیشه شلوغ بی آر تی؛

  صف طولانی بی آرتی مانع رسیدن به سر صف برای سوال کردن از مسافرین می شود، به اجبار در انتهای صف  منتظر می مانم، انتهای صف منتهی به گیت خروج است، از فرصت استفاده کرده از متصدی گیت سوال کردم اگر خانمی در اتوبوس مورد آزاد واذیت قرار بگیرد به کجا باید مراجعه کند؟! بی مقدمه گفت: خیلی پیش می آید که خانم ها مورد آزار و اذیت قرار می گیرند، همین چند روز پیش خانمی که  توسط آقایی اذیت شده بود به ما مراجعه کرد، مجبور شدم با کتک زدن پسره ، تا آمدن پلیس نگهش دارم ولی  پلیس برخورد جدی با این قبیل مشکلات ندارد، خانمه که رفته بود و من هم  مورد توبیخ قرار گرفتم که چرا این آقا را کتک زده ام.

مهدیه یکی از مسافرین اتوبوس‌های تندرو (BRT) که بعد از من به صف ملحق شد از تجربیات خود در استفاده از این اتوبوس‌ها می‌گوید:متاسفانه اتوبوس‌های بی آر تی خیلی شلوغ هستند ومن هر روز صبح برای رفتن به سرکار ناچار به استفاده از این اتوبوس‌ها هستم، تا جایی که امکان داشته باشد سعی می‌کنم از قسمت وسط اتوبوس که توسط میله ای از قسمت آقایان جدا شده است استفاده نکنم، چرا که برخی از آقایان مراعات خیلی از نکات را نمی‌کنند و بدون توجه به اینکه خانمی دستش به میله است ، تکیه داده و یا یا با نگاه‌ها و الفاظ رکیک باعث اذیت و آزار می‌شوند.

خانم محجبه‌ای که به مانند دیگر مسافرین از شلوغی و دیر آ‌مدن اتوبوس‌ها ناراضی است با اشاره به اینکه بر اثر ازدحام جمعیت در این اتوبوس‌ها خانم های محجبه بیشتر اذیت می‌شوند ادامه داد: با این حال استفاده از حجاب مناسب باعث کاهش این آ‌زارو اذیت‌ها می شود، هر چند که دربرخی از موارد حجاب هم مانع ازاین آزارها نمی‌شود؛شلوغی این اتوبوس‌ها  یکی از عوامل افزایش ناامنی برای خانم هاست.

نمی دانم مراقب کیفم باشم یا خودم!

ستاره که کارمند مخابرات است وقتی موضوع گزارش ام را شنید بی معطلی شروع کرد به گلایه از شرایط  موجود : در اتوبوس های بی آر تی امنیت وجود ندارد واقعا نمی دانم باید مواظب کیفم باشم تا مورد سرقت قرار نگیرد، مواظب تلفن همراهم باشم یا اینکه مواظب آقایانی که به دنبال فرصت برای سو استفاده هستند!

مهسا دانشجوی کارشناسی ارشد زبان انگلیسی،آرام وصبور به نظر می‌رسد ، با همان آرامشی که به راحتی منتقل می‌کند از شلوغی اتوبوس ها گلایه کرده و گفت: تا به حال مزاحمتی برایم ایجاد نشده است ولی شلوغی اتوبوس ها واقعا آزار دهنده است. 

با سوار شدن به واگن خانم ها به خودمان احترام می گذاریم مترو از اتوبوس امن تر است

مسیر بعدی ایستگاه متروی فردوسی است ساعت  ده صبح، ساعتی از روز که خبری از همهمه و ازدحام ساعت 8 صبح نیست؛

می گوید با سوار شدن به واگن بانوان به خودم احترام می گذارم، خانم میانسالی که چندان هم عجله ای برای سوار شدن ندارد، بعد از گفتن این حرف خودش را روی صندلی جا می‌کند و از من هم می خواهد تا در کنارش بنشینم، در مقابل خواست من برای توضیح بیشتر گفت: نه خودم و نه دخترانم هیچکدام سوار واگن آقایان نمی شویم، چون ممکن است با آزار و اذیت آقایان به ما بی احترامی شود.

خانم میانسالی که به سرعت خودرا به واگن وسطی قطار مترو ‌رساند در پاسخ به اینکه چرا از واگن های مخصوص بانوان استفاده نمی‌کند گفت:‌ بخاطر عجله ای که دارم ، ممکن است از قطار جا بمانم ترجیح دادم به اولین واگنی که رسیدم سوار شوم ، البته تعداد واگن‌های بانوان کم و در اکثر مواقع شلوغ است.

وی در پاسخ به این سوال که نگران مورد آزارو اذیت قرار گرفتن توسط آقایان نیست گفت:‌ نگاه های پی در پی آقایان در این واگن‌ها همیشه آزاد دهنده است، برخی حتی برای چند دقیقه هم نگاهشان را از خانم هایی که وارد واگن های مختلط می شوند بر نمی دارند.

در تاکسی از کیفم به عنوان حایل استفاده می‌کنم

 از خانمی چادری که ساعت 11 صبح عازم محل کار است نظرش را جویا شدم، تمایلی به پاسخ دادن نداشت، با اکراه گفت: محل کارم بازار تهران است، من وهمسرم همکار هستیم ، از وقتی که همسرم ماشینش را فروخته است اکثر مواقع از آژانس استفاده می‌کنیم، در گذشته برای خانم ها، مخصوصا خانمهای محجبه احترام خاصی قایل بودند ، ولی امروزه این احترام بسیار کمرنگ شده است.

در ادامه با نقل خاطره ای از رفت وآمد های روزانه اش گفت: برخی مواقع  از تاکسی استفاده می‌کنم ، حتی اگر عجله داشته باشم آنقدر منتظر می مانم  تا تاکسی که صندلی جلویی آ‌ن خالی است سوار شوم و معمولا از کیفم به عنوان حایل استفاده می کنم.

یک روز که خیلی هم عجله داشتم  سوار تاکسی شدم و کیفم را درمیان خودم و آقایی که فضای بیشتری  از من در داخل تاکسی اشغال کرده بود گذاشتم، با اعتراض این مسافر که شما کرایه یک نفر را می دهید و باید کیفتان را بردارید! از تاکسی پیدا شده و بعد از پرداخت کرایه منتظر تاکسی بعدی شدم.

مسافری که برای رفتن به سمت تجریش از ما کمک می خواهد صحبت های ما را نیمه تمام میگذارد. 

آقایان از اینکه واگن مخصوص ندارند ناراضی اند!

به سمت مامور سکو می روم ، در جواب سوالم که خانمها بیشتر تمایل دارند در واگن مختلط سوار شوند یا واگن ویژه بانوان گفت: خانم ها بیشتر تمایل دارند در واگن بانوان باشند ولی برخی از خانم ها خودشان انتخاب می کنند که سوار واگن مختلط شوند البته تعدادشان هم کم نیست!

وی  با تاکید بر اینکه تعداد زیادی از آقایان از  اینکه واگن ویژه ندارند ناراضی  هستند، ادامه داد: بارها پیش آمده که خانم ها برای شکایت از آزار و اذیت آقایان به ما مراجعه کرده‌اند، ولی بدون حضور شخصی که اذیت کرده است ، کاری از دست ما بر نمی آید؛ اگر بتوانند موقع پیاده شدن شخص را نگه  دارند به حراست ارجاع داده شده و توسط پلیس مترو به کلانتری فرستاده می شوند.

این مامور جوان مترو در پرس و جو در مورد دوربین های مدار بسته مترو گفت: همه واگن ها توسط دوربین ضبط و فضای داخلی واگن ها  توسط راهبرها مشاهده می شود، ولی تا وقتی که از طریق مراجع قضایی اقدامی صورت نگیرید، تصویری باز بینی نمی شود.

نگاه هایی آزار دهنده در واگن های مختلط

برای رسیدن به مامور سکو به ناچار به قسمت های میانی سکو رسیده ام، وسوسه می شوم سوار واگن مختلط شوم تا صحبت های  یکی از مسافرین را که ازنگاه ممتد آقایان به شدن گلایه داشت، تجربه کنم. 

قطار رسید چند قدم به جلو حرکت کردم ولی بخاطر شلوغی واگن از سوار شدن منصرف شدم، قطار بعدی را از دست ندادم، نسبتا خلوت بود، با اینکه تعدادی زیادی سر پا بودند ولی یکی از نیمکت ها جا برای نشستن داشت، خسته بودم ولی جرات نشستن روی نیمکتی که آقایان با راحتی هر چه تمامتر روی آن لم داده بودند مانع از نشستن روی نیمکت شد.

شدت خستگی و ولع نشستن مانع از نگاه کردن به اطرافم شده بود ، سرم را که بالا کردم صحبت های مسافر شاکی را لمس کردم! نگاه های ممتدی که واقعا آزار دهنده بود! با ابرو در هم کشیدن و زل زدن  از آقایان خواستم تا نگاهشان را قطع کنند، البته بی تاثیر نبود، هنوز نفس عمیقی که از خوشحالی رها شدن از نگاه های آزار دهنده تمام نشده بود که در واگن باز شد، باید پیاده می شدم منتظر شدم تا بعد از پیاده شدن آقایان، پیاده شوم ولی هجوم مسافرین برای سوار شدن مانع شد،در واگن با تاخیر بسته شد، از فرصت استفاده کردم سریع پیاده شدم.

حرکت سریع مسافرینی که پیاده شده وبدون نگاه کردن به جلوی پایشان به دنبال تابلوهای تعیین کننده مقصدشان بودند از ادامه مسیر منصرفم کرد به اولین صندلی خالی که رسیدم ترجیح دادم تا خلوت شدن سکو منتظر بمانم، آقای حدود ا 60 ساله ای بعد از من روی صندلی کناری ام نشست از دلایل اذیت شدن خانم ها در واگن های مختلط گفت:‌ به نفع خود خانم هاست که سوار واگن ویژه بانوان شوند، در اینصورت آقایا ن هم می توانند در ساعات شلوغ فشرده تر سوار شده و افراد بیشتری از واگن استفاده کنند.

این مسافر ادامه داد: افراد مسن بیشتر مراعات حال خانم ها را می کنند ولی جوانترها متاسفانه اهمیتی به این موضوع نمی دهند.  

پله برقی ایستگاه های شلوغ نا امن است

پله های برقی از جمله اماکن عمومی  هستند که بخاطر نوع ساختار و نحوه استفاده از آن مکا ن امنی برای سو استفاده برخی ازآقایان  هستند، زهرا ساکن شهرک ولیعصر است که به گفته خودش هر  روز صبح و عصر از ایستگاه متروی میدان آزدی استفاه می کند در جواب سوالم از پله های برقی گلایه کرد و   گفت: روزهایی که این ایستگاه  به شدت شلوغ است و مسافرین زیادی برای رسیدن به پایانه مسافر بری غرب از این ایستگاه مترو استفاده می کنند ازدحام جمعیت روی پله برقی مزاحمت هایی رو متوجه خانم ها می‌کند.

به سراغ آسانسورها می رویم هجوم جمعیت در آسانسور 

زنان ساکنین شهرهای بزرگ حداقل یکبار تجربه آزار واذیت در وسایل نقلیه را داشته اند

خانمی که منتظر تاکسی خط آرژانتین است در پاسخ به این سوال که  تا به حال در تاکسی ها مورد آزار و اذیت قرار گرفته است گفت: می توان گفت اکثر خانم‌های ساکن شهرهای بزرگ  برای یک بار هم که شده تجربه این حوادث تلخ را داشته اند، برخی موارد این آزار و اذیت ها در حد یک حرف و در برخی موارد جسمی است، همسرم همیشه تاکید می کند که در صورت خالی نبودن صندلی جلوی تاکسی، حتما کرایه دونفر را به جای یک نفر حساب کنم، البته برخی موارد هم از کیفم به عنوان حایل استفاده می کنم، برخی ازآقایان متاسفانه وقتی خانمی در تاکسی است بیشترین فضا را اشغال می کنند و باعث آزار خانم ها می‌شوند.

نا امن بودن وسایل نقلیه آثار سو بر روان زنان و خانواده هایشان  دارد

در همین زمینه یک مشاور خانواده و مدرس دانشگاه در پاسخ به این سوال که آیا ناامن بودن وسایل نقلیه عمومی آثار سو برروان و رفتار خانم ها و خانواده‌هایشان دارد گفت: قطعا آسیب می بینند، چرا که فرد احساس می کند مورد سو استفاده و تجاروز سطحی قرار گرفته است.

دکتر مسعود غفاری با تاکید بر اثرات مخرب این آزارواذیت ها گفت:‌ در دوره ای زندگی می کنیم که نه درست است و نه باید خانم ها خانه نشین شوند ،باید برای این قبیل مشکلات راه حلی اندیشیده شود.

وی ادامه داد: باید وسایل نقلیه عمومی آنقدر گسترش پیدا کند که تماس بدنی و فیزیکی و چهره به چهره و نزدیک بین آقایان و خانم ها صورت نگیرد ویا اینکه آقایان جامعه آموزش داده شوند.

این روانشناس با اشاره به راهکار سوم گفت:‌ اگر بتوانیم برای آقایان امکان ازدواج سالم ، درست و منطقی را فراهم کنیم که نیازها آنها از درست ترین مسیرها برآورده شود، می‌تواند در ایمن سازی روابط اجتماعی افراد نقش داشته باشد.

آزارو اذیت زنان در وسایل نقلیه عمومی تحت عنوان «مزاحمت بانوان» قابل پیگیری است 

یک قاضی دادگستری در پاسخ به اینکه آیا در قانون آزار و اذیت زنان در وسایل نقلیه و اماکن  عمومی تعریف شده است گفت: تحت این عنوان خاص تعریف نشده است ولی عناوین مجرمانه نسبت به زن و جرایم علیه زن تصریح شده است.

علی اصغر شفیعی خورشیدی گفت: آزار و اذیت زنان عام است ولی مصادیق آن را قانونگذار احصا کرده است، مانند ایجاد مزاحمت برای بانوان، ایجاد ضرب و جرح عمدی زنان، ترک انفاق نسبت به زنان،خرید و فروش زنان، خرید و فروش در قالب فساد اخلاقی و جنسی، تشویق به فساد و فحشا عناوین مصداقی بوده و در قانون مجازات اسلامی پیش بینی شده است.

این مدرس دانشگاه ادامه داد: صرف نگاه کردن نمی تواند عنوان بزه تلقی شود  ولی اگر نگاه کردن به قصد آزار رساندن و اذیت کردن باشد جرم تلقی می شود.

 وی  با اشاره به اینکه حبس و شلاق از جمله مجازات این جرم است تصریح کرد:‌ آزار و اذیت زنان در وسایل نقلیه و اماکن عمومی با عنوان «مزاحمت بانوان» مطرح می شود.

 دادستان سابق کرج با اشاره به اینکه قانونگذاربه صورت کلی وعمومی قانون تعیین می کند گفت:‌ به کار بردن الفاظ رکیک  توهین تلقی شده و بین زن و مرد تفاوتی ندارد و در هر دو مورد، قانون بصورت یکسان جرم را تعریف کرده و مجازات آن را تعیین کرده است.

شفیعی خورشیدی در پاسخ به اینکه قانون چه تمهیداتی برای حمایت از حقوق زنان در نظر گرفت است گفت: جرمی تحت عنوان « مزاحمت بانوان » که در قانون پیش بینی شده است، مختص زنان  بوده و مردها را شامل نمی شود. 

وی با اشاره به تعداد کثیری از شکایات تحت عنوان مزاحمت بانوان  ادامه داد: زنی که مدعی باشد باید برای اثبات ادعای خود گواه بیاورد و یا اینکه مرد اقرار کند. 

حجاب ظاهری و باطنی راهی برای کاهش آزار و اذیت زنان 

یک فعال حقوق زنان با اشاره به جدا سازی ها در اتوبوس و مترو به عنوان راهکاری مناسب برای کاهش این آزارو اذیت‌ها گفت:ازدواج برای جوانان یک معضل شده است، اگر به نیاز جوانان به وسیله راه حل های صحیح پاسخ داده نشود، به ارضا نیازهای  خود از راه غیر اخلاقی روی می آورند؛ مشکلات فراوان پیش روی جوانان برای ازدواج از عوامل اصل این آزار و اذیت ها است.

 ژیلا موحد شریعت پناهی ‌نویسنده کتاب« زنان تاثیر گذار در دو قرن اول هجری»  اعتقاد دارد که، اولین قدم در تصحیح رفتار جوانان آشنایی این دو جنس با یکدیگر است، زن و مرد باید همدیگر را مثل شی جنسی نبینند.

وی با انتقاد از تفکیک جنسیتی تصریح کرد: این تفکیک ها باعث جلوگیری از شناخت صحیح و سالم زن و مرد از یکدگیر می شود.

این نویسنده بیان می دارد که، اگر مردها با آموزش مناسب راهنمایی شوند، وقتی زنی از روی اضطرار وارد واگن مردها می شود مورد آزار و اذیت قرار نمی گیرد.

مردهاو زنها باید حجاب ظاهری و باطنی شان توامان با شد، حجاب ظاهری بدون حجاب درونی قطعا چاره ساز نخواهد بود.

زنان این واقعیت را پذیرفته اند؟!

مشکل وقتی حاد تر می شود که متوجه می شویم اکثر زنان این آزار و اذیت ها را به عنوان بخش اجتناب ناپذیری از رفت آمد های روزانه خود پذیرفته اند.

زنان اغلب رفت و آمدهای خود را محدود به زمان ها و مکان ها یی می کنند که کمتر مورد تعرض و آسیب شوند، یا اینکه حاضرند پول بیشتری پرداخت کرده وبه جای اتوبوس و مترو از تاکسی دربست استفاده کنند. همه  این جایگزین ها هزینه هایی را برای خانواده ها از نظر مالی و اجتماعی و محدود شدن رفت و  آمد ها در پی دارد.

آیا به راستی  فضاهای عمومی، مکان هایی هستند که زنان نمی توانند انتظار احساس امنیت در آن داشته باشند؟!